1. Rượu chít
Không biết tự ngàn xưa ai nghĩ ra chuyện bắt con sâu chít ngâm rượu. Dịp Kỷ niêm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ tháng 5/2004 vừa qua tôi cùng các bác cựu chiến binh Điện Biên năm xưa lên thăm chiến trường Điện Biên. Vào nhà một anh bạn người Thái...Bình, được ông anh lôi chai rượu sâu chít ra mời. Anh bảo "rượu Tây, rượu Tàu có đủ cả, nhưng nay tôi mời ông rượu nội, bổ lắm đấy". Rồi anh nghiêng chai. Chất rượu trong vắt ánh mầu tơ tằm. Tôi nhấp thử một ngụm nhỏ, không tanh mà còn đậm một vị ngọt.
Tôi lơ mơ nghĩ đến cây chổi chít quét nhà. Một cây chổi khoảng mươi mười lăm bông chít. Những rừng chít bạt ngàn từ Hòa Bình lên Sơn La và cuối cùng là Điện Biên, cung cấp hàng vạn cây chổi chít mỗi năm. Lên đây tôi mới biết, người dân ở đây còn có một nghề phụ là sản xuất rượu sâu chít. Người ta vào rừng chít, nhìn cây nào không có bông, đoạn ngọn úa vàng chắc chắn ở đó có con sâu chít. Con sâu chít chính là trứng của bướm trắng. Sâu ăn hết nõn hoa của cây chít thì trở nên béo tròn, trắng nẫn.
Tôi biết điều đó khi len lỏi qua các bụi chít, phát hiện ra một cây úa. Người ta chặt đoạn chít phình ra có sâu làm tổ, đem về nhà chẻ ra để bắt chú sâu. Một ngày may mắn cũng chỉ được vài ba chục con. Đúng là công việc của kiến tha mồi. Chai rượu 65 với non nửa sâu chít, không đếm cũng biết cỡ gần trăm con, bán với giá hai mươi lăm nghìn đồng cũng chứa chất ở đó bao nhiêu công sức lần mò trong đồi núi.
Lần này lên Điện Biên, tôi đã nhìn thấy rượu sâu chít có ở nhà hàng, khách sạn, ngoài chợ. Khách quen nhậu không ai là không mua một hai chai. Cô gái Thái cười "cũng may là bây giờ nhiều khách đến thăm Điện Biên để chúng em còn bán được rượu sâu chít".
2. Rượu ngô Bản Phố
Lên biên giới phía Bắc, đến Bắc Hà, ngoài việc được đi thăm các thắng cảnh như hang Cô Tiên, nếm vị ngọt và giòn của đào Pháp, mận Tam Hoa hẳn mọi người không ai không biết đến hương vị thơm nồng nhưng êm dịu của loại rượu ngô mà ai cũng gọi là rượu Bắc Hà:
Khi đi nhớ dốc Trung Đô
Khi về lại nhớ rượu ngô Bắc Hà
Đúng là sản phẩm của Bắc Hà nhưng chỉ một xã nấu được rượu này là xã Bản Phố cách trung tâm huyện khoảng 5 km. Muốn có rượu ngon, chất làm men rượu phải là hạt cây Hồng mị trồng trên nương, giống như hạt kê. Còn chất độn chính là loại ngô nếp vàng chỉ ở Bản Phố mới có. Ngô trồng 6 tháng mới cho thu hoạch. Khi già để chín và khô ở trên nương rồi mới hái về. Tách hạt ngô xong đem luộc chín, giã hạt hồng mi trộn đều trải trên ni lông một đêm dưới nền đất, sau đó mới cho vào các túi ni lông hoặc thùng gỗ đóng kín lại. Thời gian ủ men lên tới 7 ngày, 7 đêm. Dụng cụ chưng cất rượu phải là chảo gang được quây xung quanh bằng chiếc thùng gỗ đóng đai rất kín đặt trên chiếc lò rộng tới 5m2 lúc nào cũng đỏ lửa. Rượu ngưng tụ đưa ra ngoài bằng một máng gỗ được làm rất công phu nối với ống dẫn rượu cũng làm bằng gỗ.
Rượu ở Bản Phố sở dĩ có hương vị độc đáo là do nguồn nước và cách chế tạo men. Ở Bắc Hà bây giờ có rất nhiều nhà nấu rượu nhưng không ở đâu ngon bằng rượu Bản Phố. Một số nơi nguyên liệu làm men đã đổi khác đi để tăng thêm số lượng rượu, nhưng lại làm giảm đi uy tín và chất lượng của thương hiệu rượu Bắc Hà
Ôi mới nghe mà đã thấy anh em mình hạp nhau rồi đó.
Chiều buồn se lạnh mà ngồi nhâm nhi dăm chén thì cũng ra cơm ra cháo đó. Hà Nội là nơi tràn ngập rượu, bao nhiêu rượu cũng đều chảy vô đây cả, Sanlùng(Sapa) hơi nặng nhưng nuốt vào nóng bỏng chảy róc rách luồn qua từng khúc ruột, rơi tõm vào bao tử ngửa cổ khà một cái mà thấy đã đời. Nhom nhem ít LIM trên phố hàng Bún, dăm ba viên tỏi phi khô thơm phức, ít rau thơm thì tuyệt.(Bác có thú thì hôm nào tôi xin mời bác đi ).
Rượu đắng(ngâm từ cây mật gấu)cũng hay ..........ngửa cổ làm cà tợp nó chảy thẳng tuột xuống, không va chạn nơi đâu, xộc lên vị đắng chan chát, mới dùng thì khó uống nhưng càng uống thì càng vào và khi nhâm nhi hạt lạc bùi nuốt nước bọt cái ực thì lại thấy vị ngọt nơi đầu họng.
Rượu Mẫu Sơn(Lạng Sơn) nói chung là nhẹ và cũng rất hạp với chị em, nhưng uống thì rất thơm, càng uống càng thấy vào nhưng say lúc nào thì khó biết , nếu như lại có con Lợn Sữa bên hông thì cứ gọi là nước bọt nó sôi lên ùng ục.
Trên phố Hàng Bè có rượu Mơ hay đáo để, ngồi như quán nước dăm quả ổi, 1 lạng chả quế, thế là xong, hay tiện tay làm thêm ly rượu tằm quất vào mềm môi xơi thêm dăm chén.
Còn những chỗ trang hoàng đèn hoa sang trọng kha khá túi tiền thì cũng có nhều lắm :
123 Nguyễn Khuyến (Phụng) uống rượu Sâm, với dăm món nhậu kha khá, ngắm tranh của con trai danh hoạ Hoàng Lập Ngôn, bố vẽ tốt chứ con vẽ thì tôi không thấy sướng.
Huynh Đệ (Phạm Ngũ Lão) có cá bống chiên, ngon đấy chứ .